จันทกุมารชาดก : ราชโอรสผู้ทรงขันติธรรม

บำเพ็ญบารมีขั้นสูงสุด : ขันติบารมี

พระจันทกุมาร พระโอรสของพระเจ้าเอกราชแห่งเมืองปุปผวดี พระองค์เป็นที่รักใคร่ของประชาชนเพราะทรงเป็นผู้มีปัญญาและเมตตาธรรม

วันหนึ่ง พระจันทกุมารได้แก้ไขคำตัดสินคดีที่ไม่เป็นธรรมของขัณฑหาลพราหมณ์ ทำให้ประชาชนชื่นชมยินดี พระราชบิดาจึงมอบหน้าที่ตัดสินคดีให้พระองค์แทนขัณฑหาลพราหมณ์ ด้วยความแค้นที่เสียผลประโยชน์จากการรับสินบน ขัณฑหาลพราหมณ์จึงคิดหาทางแก้แค้น

โอกาสมาถึงเมื่อพระเจ้าเอกราชทรงสุบินเห็นสวรรค์ชั้นดาวดึงส์อันงดงาม และปรารถนาจะไปที่นั่น ขัณฑหาลพราหมณ์จึงทูลหลอกว่าจะไปสวรรค์ได้ต้องบูชายัญด้วยชีวิตของพระจันทกุมาร พระราชาหลงเชื่อจึงสั่งให้จัดพิธีบูชายัญ

แม้พระจันทกุมารจะมีกำลังทหารมากพอที่จะต่อต้าน แต่พระองค์กลับทรงยอมสละพระองค์เพื่อบำเพ็ญขันติบารมี ไม่ทรงโกรธเคืองผู้ที่คิดร้ายต่อพระองค์ ในวันทำพิธี เมื่อขัณฑหาลพราหมณ์กำลังจะประหารพระจันทกุมาร พระนางจันทาเทวีได้อธิษฐานขอให้เทวดาช่วย ท้าวสักกะจึงเสด็จลงมาช่วย

เมื่อความจริงปรากฏ ประชาชนโกรธแค้นมากจึงรุมประชาทัณฑ์ขัณฑหาลพราหมณ์จนเสียชีวิต ส่วนพระเจ้าเอกราชถูกเนรเทศ ประชาชนจึงอัญเชิญพระจันทกุมารขึ้นครองราชย์สืบต่อมา

“จันทกุมาร” หมายถึง พระโอรสผู้มีชื่อว่า “จันท” ซึ่งแปลว่า ดวงจันทร์ หรือ “พระจันทร์” สื่อถึงความงาม ความสงบ

“ขันติบารมี” คือ ความอดทนที่ยิ่งใหญ่ ซึ่งไม่ใช่แค่การอดทนต่อความลำบาก แต่ยังรวมถึงความอดกลั้นต่อคำพูดที่ไม่ดี การกระทำที่ไม่เป็นธรรม และสถานการณ์ที่ยากลำบากในชีวิต

• พราหมณ์ถือเป็นวรรณะสูงสุด และมีอำนาจมากจนสามารถชี้นำพระราชาได้ โดยเฉพาะในเรื่องความเชื่อและพิธีกรรม
• พิธีบูชายัญ เป็นพิธีกรรมสำคัญของศาสนาพราหมณ์ เชื่อกันว่า การถวายเครื่องบูชาหรือแม้แต่การบูชายัญด้วยชีวิต จะนำมาซึ่งบุญกุศลและเสริมอำนาจให้กับผู้ประกอบพิธี

การบูชายัญลูกตนเอง อาจจะดูไม่สมเหตุสมผลในยุคปัจจุบัน แต่เรื่องนี้ต้องการสะท้อนให้เห็นถึง ความโลภ ความหลงผิด ของพระเจ้าเอกราชที่ต้องการไปสวรรค์ด้วยวิธีลัด โดยเชื่อว่าการบูชายัญลูกจะทำให้ตนได้บุญมหาศาล จนขาดวิจารณญาณ

• แม้จะมีสวรรค์ที่สูงกว่าดาวดึงส์ เช่น ยามา ดุสิต นิมมานรดี ปรนิมมิตวสวัตดี แต่ดาวดึงส์เป็นสวรรค์ที่คนรู้จักและพูดถึงมากที่สุด
• ในพุทธประวัติ พระพุทธเจ้าเคยเสด็จไปแสดงธรรมโปรดพระพุทธมารดาที่ดาวดึงส์
• หากพระเจ้าเอกราชต้องการไปสวรรค์ชั้นที่สูงกว่าดาวดึงส์ จะทำให้ขัณฑหาลพราหมณ์หลอกได้ยาก เพราะสวรรค์ชั้นสูงๆไม่ใช่ที่อยู่ของคนโลภ

พระโพธิสัตว์ในเรื่องแสดงให้เห็นถึงความอดทนขั้นสูงสุด ยอมสละชีวิตแม้ถูกพ่อสั่งประหารอย่างไม่เป็นธรรม ไม่เพียงแค่อดทนโดยไม่หวั่นไหว แต่ยังมีเมตตาต่อคนที่คิดร้ายกับตัวเอง แต่ถ้าเรามองในฐานะคนธรรมดา การยอมรับชะตากรรมแบบนี้ เป็นสิ่งที่ถูกต้องจริงๆ หรือ?

เรื่องจันทกุมารชาดกมีจุดที่คล้ายกับมหาชนกชาดก ดูอย่างพระมหาชนกที่ต้องว่ายน้ำตั้ง 7 วัน กว่านางมณีเมขลาจะมาช่วย ส่วนจันทกุมารก็ต้องรอจนถึงจุดวิกฤตที่กำลังจะถูกประหาร พระอินทร์ถึงได้มาช่วย เหมือนจะบอกว่า บางทีการอดทนอาจไม่ได้ช่วยให้พ้นทุกข์ในทันที แต่ความดีไม่เคยหายไปไหน แค่รอจังหวะเวลาที่เหมาะสมจะตอบแทนเท่านั้น

ชาดกเรื่องนี้ไม่เพียงเป็นเรื่องราวทางพุทธศาสนา แต่ยังใช้ได้ในทุกยุคทุกสมัย ไม่ว่าจะเป็นเรื่อง การใช้เหตุผลแทนความเชื่อที่ผิด อำนาจที่ต้องมีคุณธรรม การอดทนต่อความอยุติธรรม และพลังของประชาชนในการเรียกร้องความถูกต้อง

• กัลยาณมิตร ธรรมะเพื่อประชาชน : จันทกุมารบําเพ็ญขันติบารมี 

เตมีย์ชาดก มหาชนกชาดก สุวรรณสามชาดก เนมิราชชาดก  มโหสถชาดก ภูริทัตชาดก จันทกุมารชาดก