ศัพท์ธรรมะ ภาษาอังกฤษ # OMG เมื่อฝรั่งเป็นเจ้าหนู “ทำไม”
ผู้เขียนมีโอกาสได้พาเพื่อนฝรั่งที่ทำงานด้วยกันเที่ยวเมืองไทยเมื่อหลายปีก่อน แอนนี่ มาจากประเทศลัตเวีย อายุ 25 ปี ประเทศไทยเป็นประเทศแรกของเธอในการเดินทางมายังภูมิภาคเอเชีย เธอจึงรู้สึกตื่นเต้นไปกับทุกเรื่อง และบางเรื่องที่เราถือว่าเป็นเรื่องปกติ แต่กลับเป็นเรื่องแปลกใหม่สำหรับเธอ อย่างเช่น ผู้หญิงนั่งซ้อนมอเตอร์ไซด์แบบนั่งพาดด้านข้าง หรือว่ากางร่มตอนฝนไม่ตก
เนื่องจากแอนนี่เป็นคนที่ “ไม่ศรัทธา” ในศาสนาใดๆ นี่จึงเป็นเหตุผลที่ผู้เขียนอยากจะถ่ายทอดเรื่องราวบางส่วนของเธอในบางแง่มุมที่เธอสนใจในเรื่องราวของพุทธศาสนา
วัด จึงเป็นทางเลือกที่ดีในการพาฝรั่งเที่ยว ดังนั้น ศัพท์ธรรมะ ภาษาอังกฤษ ที่ผู้เขียนใช้นี้ อาจจะเป็นภาษาพื้นๆ เพราะเป็นการพาเที่ยวแบบไม่ได้ตั้งตัว วันแรกผู้เขียนพาแอนนี่เที่ยววัดในกรุงเทพ คือ วัดภูเขาทอง เธอชอบวัดนี้มาก รับรู้ถึงความสงบ ถัดมาเป็นวัดพระแก้ว ที่แอนนี่ถึงกับร้อง wow! So beautiful และวัดโพธิ์ ที่ประทับใจกับความอลังการของพระนอน และปิดท้ายด้วยวัดอรุณ ส่วนอีกวันพาแอนนี่ไปเที่ยวที่อยุธยา เธอดูตื่นเต้นกับสองข้างทาง ทุ่งนา ร้านอาหาร แสงแดดเปรี้ยงๆ และบรรยากาศแบบเมืองเก่า
สิ่งแรกที่เธอถามคือ นั่นอะไรวางอยู่ตรงแท่น ? ผู้เขียนเห็นพวงมาลัย จึงตอบด้วยความมั่นใจว่า “garland flower” แอนนี่ทำหน้างงใส่ ทำให้นึกถึงตอนที่เธอเห็นชมพู่ครั้งแรก แล้วผู้เขียนบอกว่ามันคือ “Rose apple” แอนนี่ก็ทำหน้างงๆ ว่า มีแอบเปิ้ลหน้าตาแบบนี้ด้วยเหรอ กลับมาเรื่องพวงมาลัย เอาใหม่.. ตอบให้เคลียร์อีกทีเป็น the art of flower arrangement, we bring this flower to pay respect to the Buddha (ไหว้พระ) แอนนี่ทำหน้าเข้าใจทันที
นอกจากพวงมาลัย ก็มี ธูป (incense / joss stick) เทียน (candle) กล่องรับบริจาค (donation box) และที่แอนนี่สงสัยเป็นพิเศษคือ จุดที่มีน้ำมันตะเกียง เค้าสงสัยว่าไฟตรงนี้แตกต่างยังไงกับไฟที่เราจุดเทียนเป็นแท่งๆ คำตอบง่ายๆ คือ เป็นไฟที่เราใช้จุดธูป นี่จึงเป็นเหตุที่เราทำบุญ (Make a merit / to do the good thing) เติมน้ำมันตะเกียงที่วัด ก็เพราะตะเกียงนี้ ไว้ให้ทุกคนได้ใช้จุดธูป ไฟ เองก็เป็นสัญลักษณ์ของแสงสว่างดัง ปัญญา (wisdom, insight) ที่เกิดขึ้นในจิต
| การถวายดอกไม้ ถวายข้าวพระพุทธ ถวายน้ำ แก่พระพุทธรูป เป็นหนึ่งในอุบายธรรม ให้เราได้แสดงความอ่อนน้อมถ่อมตน |
Wisdom – ปัญญา
เมื่อพูดคำว่า Wisdom (ปัญญา) แอนนี่ดูเข้าใจความหมาย แต่ไม่แน่ใจว่ารู้ลึกขนาดไหน จึงอธิบายเพิ่มเติมคร่าวๆ พร้อมๆ กับเปิด google ช่วย ว่าปัญญาในทางพุทธศาสนา ก็คือ การที่มองเห็นตามความเป็นจริงของธรรมชาติ อันได้แก่ อนิจจัง (impermanence) ความไม่เที่ยง ทุกขัง (state of suffering) อนัตตา (state of being not self) ความไม่มีตัวตน คำว่า ธรรม มีความหมายนัยหนึ่งว่า “ธรรมชาติ” ในขณะที่คำสอนของพระพุทธเจ้า เรียกว่า พระธรรม (Dhamma) หรือ The Buddha’s teachings
พระพุทธองค์ทรงตรัสรู้ (Enlightenment) คือ รู้แจ้งได้ด้วยตนเอง ซึ่งความรู้นี้ รู้ได้เฉพาะพระพุทธเจ้าเท่านั้น ส่วนสาวก (disciple) นั้น ไม่ได้ตรัสรู้ แต่เป็นการนำสิ่งที่พระองค์ทรงตรัสรู้ คือ อริยสัจ 4 (Four Noble Truths) อันได้ แก่ ทุกข์ (Suffering) เหตุให้เกิดทุกข์ (The cause of suffering) ความดับทุกข์ (The end of suffering) และ ทางแห่งการดับทุกข์ (The path) นั้นมาเป็นแนวทางปฏิบัติ เพื่อทำให้จิตหลุดพ้นซึ่งกิเลส และเข้าอยู่สภาวะ “นิพพาน (Nirvana) “ ชาวพุทธดั้งเดิมใช้คำว่าโพธิ (bodhi) ซึ่งแปลว่า ตื่น (awakened) คำว่าพระพุทธเจ้ามาจากโพธิและหมายถึง “ผู้ตื่น (The awakened one) ” การรู้แจ้งคือการตื่นรู้ความจริงที่มีอยู่แล้ว แต่เรามองไม่เห็นสิ่งนั้น
ที่วัดภูเขาทอง แอนนี่สังเกตุเห็นรูปหล่อของสมเด็จโตที่อยู่ด้านหน้าพระประธาน จึงถามว่าคือใคร ? ผู้เขียนตอบว่า the monk (พระสงฆ์) แอนนี่ถามต่อไปว่า special monk ? ผู้เขียนจนแต้ม เปิด google หา ศัพท์ธรรมะ คำว่า “พระอริยสงฆ์” แล้วไม่เจอคำที่ใช่ จึงอธิบายว่า the monk who achieved enlightenment เป็นพระสงฆ์ที่บรรลุในสิ่งที่พระพุทธเจ้าสอน คำถามต่อมาเหมือนกับเดาใจได้ว่าต้องถามต่อ คือ บรรลุยังไงเหรอ ?
Stop REBirth – ไม่เกิด
เป็นที่น่าสังเกตุว่าฝรั่ง มักคิดว่า การนั่งสมาธิ คือ พุทธศาสนา ผู้เขียนจึงขอเปลี่ยนเรื่องก่อนโดยวาดภาพให้เห็นง่าย ๆ ว่า คนเราประกอบไปด้วยกาย (body) และดวงจิต (mind) เมื่อไหร่ที่เราตายไป ก็จะเหลือแต่ดวงจิต ทีนี้ดวงจิต ก็ไปได้ 3 ทางคือ นรก สวรรค์ หรือกลับสู่โลกมนุษย์ ซึ่งอาจจะเป็นหมา แมว หรืออะไรก็ได้ที่ไม่ใช่คนก็ได้ ขึ้นอยู่กับบุญ (merit) และบาป (sin) โดยอาจจะมีเรื่องของกรรม (Karma) หรือ what goes around come around (ทำอะไรก็ได้แบบนั้น) เข้ามาเป็นปัจจัย และดวงจิตของเราก็จะเป็นแบบนี้ไปเรื่อยๆ ตายแล้วเกิด ตายแล้วเกิด ไม่มีที่สิ้นสุด สิ่งที่พระพุทธเจ้าทรงค้นหา คือ ทำยังไงถึงจะหนีจากวัฏสงสาร (cycle of birth and death) นี้ได้ ก็คือตรรกะดีๆ นั่นเอง คือ
ถ้าไม่อยากตาย ก็ไม่ต้องเกิด นั่นคือการหักโซ่แห่งวัฏสงสาร ด้วยการ หยุดการเกิดใหม่ (stop re-birth)
- อ่านเรื่อง ปฏิจจสมุปบาท
Let oneself on : ปล่อยวาง
เมื่อไม่เกิดก็ถือว่าหลุดพ้น ถือว่า achieved enlightenment เป็นอิสระ อยู่เหนือสุข และทุกข์ คำว่า re-birth ทำให้แอนนี่เริ่มนึกถึงตอนสมัยเรียน เค้าบอกว่า ทำไมเค้าไม่เคยได้ยินเรื่องนี้นะ หรือว่าลืมไปแล้ว
กลับมาที่คำถามของแอนนี่ว่าต้องทำยังไง ? ตอนนั้นคิดจะตอบว่า “มรรค 8 (Noble Eightfold Path) “ แต่คิดว่าแค่อธิบาย ศัพท์ธรรมะ อย่างเดียวคงไม่พอ ต้องขยายความ จึงสรุปสั้นๆ ว่า ให้ “ปล่อยวาง (Let oneself on)” หรือ อย่าไปยึดติดกับอะไรเพราะเหตุที่เราสุขหรือทุกข์นั้นก็เพราะเราไปยึดติดกับมัน (root cause of suffering is attachment) แต่ไม่ใช่แบบ Let it go อย่างในการ์ตูนเรื่อง FROZEN เจ้าหญิงหิมะนะ นั่นมันอารมณ์แบบว่า ปลดปล่อย ช่างหัวมัน ปล่อยให้มันเป็นไปอย่างที่เป็น แต่ปล่อยวางของพุทธ คือ มันต้อง สงบ สบาย มีอิสระ และเดินทางสายกลาง (The Middle Way)
MINDFULNESS : สติ
วิธีฝึกปล่อยวาง ก็คือ ใช้ สติ (mindfulness) และสมาธิ (concentration) แอนนี่ดูสนใจเรื่องสติเป็นพิเศษ เพราะเธอเรียนจบทางด้านจิตวิทยา จริงๆ เป็นเรื่องที่คนหลายๆ คนก็หลงทางรวมถึงผู้เขียนด้วยในช่วงแรกๆ เพราะคิดว่า ต้องทำสมาธิอย่างเดียว การฝึกสตินั้น เป็นการเข้าถึงวิปัสสนาโดยตรง คนส่วนใหญ่นั่งสมาธิ ต้องคิดว่าต้องนั่งนิ่ง จิตนิ่ง บังคับจิตได้ แท้จริงแล้วพอมันดิ่ง นิ่ง มันจึงไม่เห็นไตรลักษณ์ ดังที่หลวงพ่อพุธ ท่านกล่าวว่า
ธรรมชาติของความรู้สึกนึกคิดย่อมมีเกิด มีดับ เมื่อผู้ภาวนาทำสติตามรู้ความคิดอยู่อย่างนั้น หนักๆเข้าจิตก็จะรู้ความเกิด ความดับ ..อะไรเกิด อะไรดับ ก็คือความคิดนั่นเอง จิตเป็นผู้เกิด จิตเป็นผู้ดับ ในเมื่อสติตามรู้ทันความเกิดดับของจิต จิตก็จะเกิดปัญญาขึ้นมา มีความรู้ มีความสำคัญมั่นหมายในสภาวะที่เกิดดับ-เกิดดับนั้นด้วยอนิจสัญญา
ศัพท์ธรรมะ ภาษาอังกฤษ
พอมันรู้ว่าไม่มีอะไรเที่ยง ก็ไม่ต้องไปยึด เมื่อไม่ยึด (Non-attachment) ก็พ้นทุกข์ เมื่อพ้นแล้วก็ไม่ต้องเกิดใหม่ ! (stop re-birth) ผู้เขียนถามแอนนี่ว่า เคยดูหนังเรื่องกังฟูแพนด้าน ภาค 2 มั้ย (Spoil เนื้อหา) ที่ตอนสู้กับจอมวายร้าย ตอนใกล้จบพระเอกยืนอยู่บนเรือกลางน้ำ ยืนตั้งสติ แล้วพูดว่า ” In the peace …” แล้วจึงปล่อยพลังใส่ แต่เรื่องนี้พอเป็นแปลไทย (sub title) ผู้แปลใช้คำว่า “จิตปล่อยวาง” ซึ่งผู้เขียนรู้สึกว่า มันใช่เลย !
ASSUMPTION : สิ่งสมมติ
ช่วงที่พาแอนนี่ไปวัดพระแก้วนั้น เป็นช่วงเวลาที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 สิ้นพระชมน์ ผู้คนมหาศาลต่อแถวยาวจนถึงกำแพงวัดพระแก้ว การเดินเที่ยววัดพระแก้วจึงเหนื่อยมากกว่าเดิมเป็นพิเศษ มุมมองของฝรั่งก็ยังทึ่ง อึ้ง งง กับการที่คนไทยนับถือคนคนหนึ่งได้ขนาดนี้เลยเหรอ ตอนแรกเล่าให้แอนนี่ฟังว่า วันที่คนไทยรู้ว่าในหลวงไม่อยู่แล้ว Bangkok แทบจะ shutdown เธอไม่เชื่อ แต่เมื่อเห็นด้วยตาตนเองแล้ว เธอเริ่มเข้าใจ ระหว่างที่ล่องเรือตามแม่น้ำเจ้าพระยา ผู้เขียนเห็นเธอมองป้ายสีดำเป็นแนวยาวเลียบแม่น้ำ และเธออ่านเบาๆ ว่า “In Remembrance of our beloved King”
แอนนี่เล่าเรื่องส่วนตัวให้ฟังว่า ตอนเด็กๆ ครอบครัวของเธอฐานะไม่ดี ชีวิตลำบาก เธอเห็นแม่ไปโบสถ์แต่เธอกลับไม่รู้สึก “ศรัทธา” เหมือนแม่ เธอจึงถามว่า เพราะคนไทยศรัทธาเหรอ จึงได้สร้างวัดใหญ่โต และสร้างเต็มไปหมด ผู้เขียนตอบว่า “ใช่” แต่ถ้ามองให้ลึก มันคือ สิ่งสมมติ (assumption) ตรงไหนล่ะวัด ? นั่นก็โบสถ์ นั่นก็ศาลา เมื่อเอามารวม ๆกัน ก็สมมติ เรียกว่า “วัด”
ผู้เขียนบอกแอนนี่ว่า แม้แต่คนไทยเองก็ยังไม่รู้เลยว่าพระพุทธเจ้าสอนอะไร แต่คนไทยเชื่อเรื่องบุญ และการทำบุญว่าทำแล้วชีวิตจะดีขึ้น บางอย่างก็ไม่ใช่พุทธแท้นะ ก็เลยเล่นมุขตลกๆ ไปว่า คนไทย multicultural มากนะ ศรัทธาหลายอย่าง ดูอย่างวันวาเลนไทน์สิ เราเอามาจากศาสนาคริสต์ แล้วเราก็ไปขอพรกับพระตรีมูรติ ซึ่งเป็นศาสนาฮินดู อย่าว่าแต่คนไทยเลย แม้แต่คนอินเดียที่เคยทำงานด้วย เค้าก็หยุดวันคริสต์มาสด้วยนะ
Chanting : สวดมนต์
ขากลับพาแอนนี่มาส่งที่โรงแรม ผ่านวัดปทุมวนาราม จึงพาแอนนี่ลงมาดูวัดกลางใจเมือง เธอบอกว่า วัดอยู่ใกล้ห้างแต่ไม่รู้สึกถึงความวุ่นวายเลย รู้สึกสงบจนแปลกใจ เมื่อเข้าไปในวิหาร ผู้เขียนจึงสอนให้แอนนี่นั่งสมาธิ เธอดูเก้ๆ กังๆ เอาขาทับกันไม่ได้ เธอเห็นผู้หญิงคนหนึ่งสวดมนต์ (Pray) อยู่ จึงถามว่า เค้าอ่านอะไร แล้วกระดาษอะไร ผู้เขียนอธิบายว่า เป็นคำสวดมนต์ และถามต่อไปว่าทำไมถึงต้องสวด นึกว่าแค่กราบ (prostrate) ก็พอ!
และที่นี่ ทำให้แอนนี่ถึงกับเขียนโพสต์ใน facebook ว่าเป็น unique experience ประสบการณ์ที่เธอคงไม่เคยได้เจอมาก่อน คือ ในระหว่างที่เดินชมวัดช่วงเย็นๆ ผู้เขียนจำได้ว่ามีศาลา มีต้นไม้เยอๆะ จึงพาแอนนี่เดินเข้าไปในบริเวณศาลา ตอนนั้นที่วัดกำลังทำวัตรเย็นอยู่พอดี ผู้เขียนเองก็ไม่รู้มาก่อน ผู้เขียนถึงกับชะงัก และจังหวะนั้นหันไปดูแอนนี่ ดูเธอชะงัก ตะลึง อึ้งกับภาพที่เห็น คือ ภาพที่พระหลายรูปกำลังสวดมนต์ (chanting) อยู่ เสียงสวดมนต์จากคนจริง และคนนั่งสวดมนต์อย่างเป็นระเบียบ เจ้าหน้าที่เห็นเราสองคนเดินมา จึงพยักหน้าประมาณว่าเข้ามาเลย จังหวะที่เราเข้ามากำลังถึงท่อนที่จะนั่งสมาธิพอดี แอนนี่เลยได้นั่งสมาธิสั้นๆ การพาเที่ยวในวันแรกจึงจบลงด้วยความประทับใจ
วันที่สอง เราพาแอนนี่ออกนอกเมือง เนื่องจากผู้เขียนไม่คล่องกับอยุธยาจึงขอให้เพื่อนช่วยขับรถพาเที่ยว ก่อนไปเราแวะกินเข้าที่ร้านอาหารที่เป็นเรือนไทยแห่งหนึ่งในอยุธยา เธอถึงกับร้องว้าว และบอกว่าเหมือนกับในหนังหรือโปสการ์ดที่เคยเห็นเลย วันนี้แอนนี่ได้เห็นพระนอนอีกครั้ง จึงบอกว่า chill out ซึ่งอารมณ์ว่า นอนสบายๆ ผู้เขียนเลยบอกว่าไม่ใช่นะ พระนอนเป็นปางปรินิพาน ที่อยุธยานักท่องเที่ยวต่างชาติที่เป็นฝรั่งค่อนข้างเยอะ แอนนี่น่าจะเหนื่อยกับการเที่ยวเมื่อวาน และอากาศที่ร้อนจัด วันนี้เธอเลยไม่ถามอะไรมาก
Until the next time
สิ่งที่อธิบายแอนนี่ยากที่สุด คือ สิ่งที่เป็นความเชื่อ ที่บริษัทมีจัดงานไหว้ศาลพระภูมิ (spirit house) ประจำปี คำถามที่ไม่อยากจะตอบคือ วิญญาณกินหัวหมูได้ด้วยเหรอ อ่านะ… ที่บ้านเมืองเค้าเนื้อหมูสดๆ ยังไม่มีขายเลย มีแต่หมูแช่แข็ง เธอจึงตื่นตาตื่นใจกับมุมของสดในห้างบิ๊กซีมาก เธอช่างสังเกตว่า ผลไม้หลายๆ อย่างจัดวางอยู่ตรงกลาง แต่ทำไมแอบเปิ้ลกับเชอรี่ ถึงจัด package ดูดี แถวบ้านเธอเดินเตะเชอรี่ทุกวัน และสิ่งที่เธอไม่ค่อยชอบอีกอย่างคือ เวลาไปกินเลี้ยง เรามักสั่งอาหารมาเยอะๆ บางทีกินไม่หมดเหลือเต็มโต๊ะ เธอบอกว่า เสียดายทรัพยากร
เธอบอกว่า อยากไปเที่ยวพม่า จนหลายปีผ่านไปผู้เขียนติดต่อเธอครั้งสุดท้าย ตอนนั้นเธออยู่ที่เวียดนาม เธอบอกว่า วัดที่ไทยสวยกว่าเยอะ อาหารไทยก็อร่อยกว่า ถึงตอนนี้ผู้เขียนไม่รู้ว่าเธอจำสิ่งที่ผู้เขียนเคยอธิบายได้มั้ย แต่ผู้เขียนหวังไว้ว่า เมื่อวันหนึ่งที่เธอเจอกับความทุกข์ วันนั้นขอให้บุญที่เธอได้มากราบไหว้พระ นั่งสมาธิ และสวดมนต์เย็น จงช่วยให้เธอได้ระลึกถึง พระธรรม ของพุทธองค์ (The Buddha’s teachings)
